Dairəvi iqtisadiyyat və dizayn əlaqəsi

Dairəvi iqtisadiyyat istehsal, istifadə və məhv etmə prosesindən çox geriyə, irəliyə və təkrar emala əsaslanan sənaye terminidir. Sənayeləşmə ilə davamlılıq üçün dairəvi iqtisadiyyat və dairəvi dizayn bu iqtisadi nizamı təmin etmək üçün zəruridir.

Avropa İttifaqının (Aİ) verdiyi tərifə görə, dairəvi iqtisadiyyat məhsulların, materialların və resursların dəyərini iqtisadiyyatda mümkün qədər uzun müddət saxlamaq, onları qorumaq üçün material və xidmətlərdən səmərəli istifadə etməyi və tullantıların əmələ gəlməsini minimuma endirməyi hədəfləyən bir yanaşmadır.

Aİ Dairəvi İqtisadiyyat Fəaliyyət Planında bildirir ki, o, eko-dizayn tələblərinin əhatə dairəsini genişləndirəcək və məhsulları təmirə, təkmilləşdirməyə, davamlılığa və təkrar emala yararlı olmağa təşviq edəcək. Circle Economy tərəfindən dərc edilən "The Circularity Gap Report 2021"-ə görə, dünyada dövriyyə yalnız 8,6 faizdir. Boşluğu aradan qaldırmaq üçün bu nisbət ən azı iki dəfə artırılmalıdır.

Təbiətdə sonsuz bir dövrə var, ona görə də tullantı anlayışı yoxdur. Bununla belə, aydındır ki, Sənaye İnqilabı ilə xammaldan qeyri-məhdud şəkildə istifadə edən “al-düzə lt-tulla” şəklində birbaşa iqtisadiyyat modeli resurslardan səmərəli istifadə üçün ən uyğun model deyil. Qeyri-dayanıqlı istehsal və istehlak sistemi ilə 2050-ci ilə qədər resurslardan istifadənin qlobal miqyasda üç dəfə artacağı gözlənilir. Beləliklə, davamlılığı təmin edəcək dairəvi iqtisadiyyat üçün dizayn mərhələsindən nə etmək olar?

Məhsulların ətraf mühitə təsirinin təxminən 80%-i dizayn mərhələsində müəyyən edilə bilər və düzgün dizaynla resurs, enerji, vaxt və xərclərə qənaət edilə bilər.

Bu gün getdikcə geniş yayılan “sıfır tullantı” yanaşması dairəvi iqtisadiyyatın əsasını təşkil edir. Dizaynın rasional üsulları ilk növbədə tullantıları aradan qaldırmağa yönəlib. Artıq yaşamaq üçün demək olar ki, yararsız hala düşən dünyamızda təbii ehtiyatların sürətlə tükəndiyini nəzərə alsaq, vaxt itirmədən dairəvi dizayn yanaşmasını yaymaq zərurətə çevrilir.

Dairəvi dizayn yanaşmasının ilk addımı ağıllı material seçimidir. Məhsulları daha möhkəm, daha uzun müddət istifadə edilə bilən, daha davamlı və asanlıqla təmir edilə bilən dizayn etmək lazımdır. Dövrü dizayn yanaşmasına uyğun olaraq, daha çətin xarab olan və köhnəlmə müddəti uzun olan məhsulların layihələndirilməsi və istehsalı ilə tullantıların yaranmasının qarşısı alına bilər.

Dairəvi iqtisadiyyata töhfə vermək və məhsulların köhnə lmə yə qarşı müqavimətinə kömək etmək üçün dairəvi dizaynda nəzərə alınmalı olanları ümumiləşdirmək olar:

- İstifadəçilərin sevə-sevə istifadə edəcəyi uzun ömürlü məhsullar dizayn edərək istifadə müddətinin artırılması

- Düzgün material seçimi ilə davamlı məhsullar dizayn edərək məhsulun ömrünü uzatmaq

- Modul, çoxfunksiyalı məhsul dizaynları ilə müxtəlif mebel hissələrinin ehtiyaclara uyğun formalaşdırılmasını təmin etmək

- Qırılan və ya xarab olan hissələrin asanlıqla dəyişdirilməsini təmin edərək, baxımı asan məhsulların istehsalı

- İstifadəçilərin dəyişən ehtiyaclarına uyğun olaraq uyğunlaşdırıla bilən və dəyişdirilə bilən dizaynlarla məhsulun səmərəliliyinin və performansının artırılması

- Asanlıqla yığılıb sökülə bilən məhsul dizaynları sayəsində bütün hissələrin və materialların təkrar istifadəsi və lazım olduqda təkrar istehsal imkanı